Öz Şefkat ve Anne-Baba Tutumu

Kişilik ve benlik gelişiminin oldukça büyük bir kısmının şekillendiği çocukluk yıllarında anne-baba tutum ve davranışları öz şefkat düzeylerinde belirleyici rol oynamaktadır. Mead’e göre çocuk, önce ebeveynlerinin tutum ve davranışlarını gözlemleyerek model almakta ve sonrasında bu tutum ve davranışları içselleştirerek kendi kişiliği ve benliğine dâhil etmektedir. Dâhil ettiği bu tutum ve davranışları ise ilerleyen dönemlerde hem kendisine hem de diğer insanlara yansımaktadır. Nitekim anne baba tutum ve yaklaşımları, çocukların yetişkinlik döneminde kendisine ve diğer insanlara olan şefkat, anlayış ve nezaket düzeyini belirlemektedir.

Öz şefkat düzeyinde etkisi olan anne-baba tutumları çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Bunlar demokratik/dengeli anne baba tutumu, koruyucu anne baba tutumu, otoriter anne baba tutumu ve ihmalkâr/ilgisiz anne baba tutumu olarak gruplandırılmaktadır. Demokratik anne baba tutumu, çocukların kişilik ve benlik gelişimleri açısından en sağlıklı olan tutumdur. Bu tutumu sergileyen anne babalar çocuklarına karşı duygusal destek vererek özgürce yaşamaları için koşullar sunmaktadır. Belli sınırlar dâhilinde anne babalar çocuklarını denetlemekte, izin vermekte ve çocuklarının sorumluluk duygusunu kazanarak öz güvenli yetişmelerine olanak sağlamaktadırlar. Çocuğun kendini gerçekleştirmesine izin veren bu tutum aynı zamanda öz şefkat düzeylerinin gelişiminde oldukça etkilidir. Koruyucu anne baba tutumunda, çocuklar üzerinde çok fazla ilgi ve sevgi olmasına rağmen oldukça fazla müdahale ve korumacı tavır da bulunmaktadır. Çocukların yerine getirebilecekleri sorumlulukların bile önüne geçilerek bu sorumluluklar anne baba tarafından yapılmaktadır. Bu sebeple koruyucu anne baba tutumuna sahip bireylerin çocukları, kendine güvensiz ve başkalarına bağımlı yetişmektedirler. Otoriter anne baba tutumu katı bir disiplin ve yetersiz duygusal destek sebebiyle öz şefkat düzeyini en olumsuz etkileyen tutumdur. Anne babalar çocuğun hiçbir istek ve arzusunu dikkate almadan tamamen kendilerine uygun şekilde düşünmesi, hareket ve itaat etmesini istemektedirler. Sık cezaya başvurulan bu tutumda saldırganlık düzeyinin arttığı ve özsaygı ile öz şefkat düzeyinin olumsuz etkilendiği ifade edilmektedir. İhmalkâr anne baba tutumu ise duygusal desteğin ve disiplinin bulunmadığı tamamen ilgisiz anne babadan oluşması dolayısıyla riskli ve olumsuz tutum olarak dile getirilmektedir. Yapılan araştırmalarda bu tutumu sergileyen anne babaların yetiştirdiği çocuklar da alkol-madde kullanımları ve suç yatkınlığının diğer tutumlara göre daha fazla olduğu sonucuna varılmıştır. Aynı zamanda çocuğun görmezden gelindiği bu tutum içerisinde ilgi ve sevgi hissetmemesinden kaynaklı öz şefkat düzeyinin oldukça düşük olduğu ifade edilmektedir.

İlgili alanyazın incelendiğinde yapılan bir çalışmada, öz şefkat ile erken çocukluk dönemi deneyimleri ve bağlanma arasındaki ilişki araştırılmıştır. Bu araştırmada iki ayrı çalışma yürütülürken ilk yapılan araştırma sonucunda aşırı korumacı ebeveyn, ebeveynin çocuğa yönelik tutumunun soğuk olması ve anne-baba reddi yüksekliğinin düşük öz şefkat düzeyini ortaya çıkardığı görülmektedir. İkinci çalışma sonucunda ise çocukluk döneminde oluşan güvenli bağlanma stilinin öz şefkat düzeyini arttırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Ebeveyn tutumlarının öz şefkat düzeyine etkisinin incelendiği bir diğer araştırmada ise demokratik anne-baba tutumlarının öz şefkat düzeyini arttırdığı saptanırken otoriter anne-baba tutumlarının öz şefkat düzeyini olumsuz yönde etkilediği bulunmuştur. Bahsedilen araştırma bulgularından yola çıkılarak ebeveyn tutumları ve  çocukluk yılları deneyimlerinin öz şefkat düzeyi üzerinde oldukça etkisi olduğu söylenebilir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde çocukluk yıllarında ebeveynlerinden gereken ilgi, sevgi ve şefkati gören çocukların yetişkinlik döneminde kendisine ve diğer insanlara da gördükleri sevgi ve şefkati yansıttıkları söylenebilmektedir. Aynı zamanda çocukluk yıllarında ebeveynleri tarafından şefkat gösterilmeyen, fiziksel ve psikolojik şiddete maruz kalan çocukların yetişkinlik döneminde bunu hem kendisine hem de diğer insanlara yansıttıkları, şefkat düzeylerinin düşük olduğu ifade edilmektedir.  

Öz şefkat gelişimi, bireyin kendisine karşı eleştirel ve yıkıcı olmasını engelleyerek daha şefkatli ve dengeli bir şekilde yaklaşmasını sağlamaktadır. Bu sebeple öz şefkatli bireyler, düşüncelerinin olumlu olmasına özen göstererek yaşadıkları olumsuz düşüncelerin etkisini hafifletir. Ayrıca öz şefkat, bireyin yaşadığı olumsuz durumlar ile başa çıkma kaynağı olabilirken öz şefkatli bireylerin olumsuz olayları bir deneyim olarak gördüğü varsayılmaktadır. Aynı zamanda öz şefkat düzeyi gelişmiş bireyler kendilerine olduğu gibi diğer insanlara karşı da anlayışlı, şefkatli ve nazik davranmaktadırlar. Bu bağlamda kişinin yaşamında öz şefkat gelişiminin önemli etkileri bulunabilmektedir.  Anne ve babaların çocuklarına yönelik yansıttıkları tutumlar, çocukların öz şefkat düzeyini, öz şefkat düzeyi ise çocukların güçlükler karşısında kendileriyle olan ilişkisini belirlemektedir. Anne babaların  çocuklarına yönelik tutum ve davranışları hususunda demokratik tutumu benimsemeleri oldukça önem taşımaktadır.  Ebeveynlere gerekli bilgilendirmelerin yapılması ve bu bilgilendirmelerin ebeveynler tarafından göz önünde bulundurulması sonucu sevgi ve şefkat dolu bireyler yetiştirecekleri öngörülmektedir.

KAYNAKÇA
• Allen, A. B., & Leary, M. R. (2010). Self‐Compassion, stress, and coping. Social and personality psychology compass, 4(2), 107-118.
• Andiç, S. (2013). Ergenlik döneminde zihni meşgul eden konularla ilişkili değişkenler: Bağlanma tarzları, öz-şefkat ve psikolojik belirtiler (Doctoral dissertation, University of Ankara).
• Germer, C. K., & Neff, K. D. (2013). Self‐compassion in clinical practice. Journal of clinical psychology, 69(8), 856-867.
• Gözübüyük, N. (2016). Okul öncesi dönem çocuklarında davranış sorunlarının anne-baba tutumu ve öz-kontrol ile ilişkisinin incelenmesi (Master’s thesis, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Kaya, M. (1997). Ailede anne-baba tutumlarının çocuğun kişilik ve benlik gelişimindeki rolü. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(9), 193-204.
• Kır Demirhan, A. (2020). Beliren yetişkinlerin iyi oluşlarının öz şefkat ve bağlanma özellikleri bakımından incelenmesi (Master’s thesis, Maltepe Üniversitesi).
• Küçük, M. (2020). Yetişkinlerin öz şefkat, bağlanma stilleri ve psikolojik iyi oluş özelliklerinin incelenmesi (Master’s thesis, İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
• Sezer, Ö. (2010) Ergenlerin kendilik algılarının anne baba tutumları ve bazı faktörlerle ilişkisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi. 1-19
• Sümer, N., Gündoğdu Aktürk, E., & Helvacı, E. (2010). Anne-baba tutum ve davranışlarının psikolojik etkileri: Türkiye’de yapılan çalışmalara toplu bakış. Türk Psikoloji Yazıları, 13(25), 42-59.
• Yılmaz, M. T., & Kesici, Ş. (2014). Anne baba tutumları ve kardeş sırasının üniversite öğrencilerinin öz-anlayışlarının gelişimine etkisi. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 4(6), 131-157.